W dobie cyfryzacji, gdy smartfon staje się przedłużeniem ręki, a komunikacja online wyparła tradycyjne dzienniczki, w szkołach pojawia się nowe pytanie: czy nauczyciel może wymagać od uczniów poniżej 13. roku życia założenia grupy komunikacyjnej na WhatsApp? To nie tylko kwestia wygody, ale przede wszystkim zgodności z prawem – zarówno polskim, jak i regulacjami Meta, właściciela aplikacji. W tym felietonie rozkładam problem na czynniki pierwsze, analizując przepisy, praktykę i konsekwencje. Przygotujcie się na prawniczą "jazdę bez trzymanki", bo temat jest gorący, a odpowiedzi nie są czarno-białe.

WhatsApp w szkole: wygoda czy pułapka prawna?

Nauczyciele coraz częściej sięgają po WhatsApp jako narzędzie do komunikacji z uczniami i rodzicami. Szybkie przekazywanie informacji, przypomnienia o zadaniach czy organizacji wycieczek – brzmi jak marzenie każdego pedagoga. Ale gdy w grę wchodzą dzieci poniżej 13. roku życia, sprawa się komplikuje. Dlaczego? Bo tu nie chodzi tylko o szkolny regulamin, ale o twarde przepisy prawa ochrony danych osobowych, ustawę o ochronie małoletnich, Kodeks cywilny i politykę Meta. Czy nauczyciel, wymagając założenia grupy na WhatsApp, działa w granicach prawa, czy raczej balansuje na krawędzi?

RODO i ochrona danych: czy dane uczniów są bezpieczne?

Zacznijmy od unijnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO), które w Polsce obowiązuje od maja 2018 roku. Zgodnie z art. 8 RODO, przetwarzanie danych osobowych dzieci poniżej 16. roku życia w kontekście usług społeczeństwa informacyjnego (takich jak WhatsApp) wymaga zgody rodzica lub opiekuna prawnego. Polska ustawa o ochronie danych osobowych (Dz.U. 2018 poz. 1000) obniża ten próg do 13 lat, ale to wciąż oznacza, że dziecko poniżej tego wieku nie może samodzielnie wyrazić zgody na przetwarzanie danych.

WhatsApp, jako platforma Meta, zbiera dane użytkowników – od numeru telefonu po treści wiadomości i metadane. Jeśli nauczyciel wymaga od 12-latka założenia konta i dołączenia do grupy, de facto zmusza dziecko do przekazania danych osobowych podmiotowi trzeciemu (Meta) bez zgody rodzica. To naruszenie RODO, które może skutkować karami administracyjnymi dla szkoły (nawet do 20 mln euro lub 4% rocznego obrotu – art. 83 RODO). Co więcej, nauczyciel, jako pracownik szkoły, działa w imieniu administratora danych (dyrektora), co czyni placówkę odpowiedzialną za niezgodne z prawem przetwarzanie danych uczniów.

Niektórzy pedagodzy mogą twierdzić, że WhatsApp to tylko narzędzie, a rodzice przecież „i tak wiedzą” o grupie. Ale prawo nie uznaje domniemań. Brak wyraźnej, świadomej zgody rodzica na przetwarzanie danych dziecka to prosta droga do skargi do Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (PUODO). W 2021 roku PUODO nałożył karę na jedną ze szkół za niezgodne z RODO przetwarzanie danych uczniów w aplikacjach online. Czy nauczyciele zdają sobie sprawę, że ich „wygodne” grupy mogą narazić placówkę na podobne konsekwencje?

Brak zdolności do czynności prawnych: co mówi Kodeks cywilny?

Kluczowym aspektem, który dodatkowo komplikuje sprawę, jest brak zdolności do czynności prawnych dzieci poniżej 13. roku życia, wynikający z Kodeksu cywilnego (KC). Zgodnie z art. 14 KC, osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie mają zdolności do czynności prawnych, co oznacza, że nie mogą samodzielnie zawierać umów ani wyrażać zgody na warunki korzystania z usług, takich jak regulamin WhatsApp. Założenie konta na platformie Meta wymaga akceptacji warunków użytkowania, co w istocie jest czynnością prawną. Dziecko w wieku 12 lat nie może tego zrobić legalnie – wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (rodzica lub opiekuna).

Nauczyciel, zmuszając ucznia do założenia konta, stawia dziecko w sytuacji, w której musi działać wbrew prawu, a w niektórych przypadkach nawet podać fałszywe dane (np. datę urodzenia), by obejść ograniczenia wiekowe platformy. To nie tylko naruszenie zasad etyki pedagogicznej, ale i potencjalne zachęcanie do nieuczciwości. Co więcej, rodzic, który nie wyraził zgody na taką czynność, może uznać, że nauczyciel przekroczył swoje uprawnienia, naruszając prawa dziecka i rodziny.

Czy nauczyciel zdaje sobie sprawę, że wymagając od ucznia założenia konta na WhatsApp, zmusza go do działania, do którego nie ma zdolności prawnej? A może zakłada, że „wszyscy i tak mają smartfony”? Takie podejście ignoruje podstawowe zasady KC i naraża dziecko na konsekwencje prawne, np. w razie sporu z Meta o naruszenie regulaminu.

Polityka Meta: 13 lat to granica nie do przeskoczenia

Przejdźmy do regulaminu WhatsApp. Zgodnie z zasadami Meta, minimalny wiek użytkownika to 13 lat (w niektórych krajach, np. w UE, może być wyższy ze względu na lokalne przepisy). Dzieci poniżej tego wieku nie mogą legalnie założyć konta, a Meta zastrzega sobie prawo do usuwania takich profili. Nauczyciel, wymagając od 12-latka dołączenia do grupy, zmusza dziecko do złamania regulaminu platformy – a w skrajnych przypadkach do podania fałszywych danych, co jest już naruszeniem zasad uczciwości i etyki.

Zwolennicy używania WhatsApp w szkołach mogą argumentować, że dziecko i tak korzysta z aplikacji „za zgodą rodziców”. Ale czy nauczyciel ma prawo wymuszać korzystanie z platformy, która formalnie wyklucza dzieci poniżej 13 lat? To tak, jakby wymagać od ucznia podpisania umowy, której nie może legalnie zawrzeć. Pedagog staje się tu nie tylko strażnikiem wiedzy, ale i prowodyrem obchodzenia prawa.

Karta Nauczyciela i odpowiedzialność dyscyplinarna

Z perspektywy polskiego prawa oświatowego, nauczyciel podlega przepisom Karty Nauczyciela (Dz.U. 2023 poz. 984). Zgodnie z art. 6 KN, nauczyciel ma obowiązek dbać o dobro uczniów i przestrzegać zasad etyki zawodowej. Wymaganie od dziecka poniżej 13 lat założenia konta na WhatsApp może być uznane za uchybienie tym obowiązkom, zwłaszcza jeśli prowadzi do naruszenia prywatności ucznia lub zmusza go do działania sprzecznego z prawem.

Co więcej, art. 75 KN przewiduje odpowiedzialność dyscyplinarną za uchybienia godności zawodu lub naruszenie obowiązków służbowych. Jeśli rodzic złoży skargę, że nauczyciel zmusił dziecko do korzystania z WhatsApp bez zgody, dyrektor ma obowiązek powiadomić rzecznika dyscyplinarnego w ciągu 14 dni (art. 75 ust. 2 KN). Kary mogą obejmować naganę, zwolnienie, a nawet zakaz wykonywania zawodu przez 3 lata.

Nauczyciele mogą twierdzić, że działają w interesie uczniów, ułatwiając komunikację. Ale czy cel uświęca środki? Gdy dziecko płacze, bo nie ma smartfona i nie może dołączyć do grupy, a rodzic czuje presję, by kupić telefon, czy to wciąż „dobro ucznia”? Pedagog, zamiast budować inkluzywność, tworzy wykluczenie – i to na gruncie niezgodnym z prawem.

Lex Kamilek: nowa ochrona małoletnich

Od września 2024 roku obowiązuje nowelizacja Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwana „lex Kamilek” (Dz.U. 2024 poz. 1248). Jej celem jest wzmocnienie ochrony dzieci przed wszelkimi formami przemocy i zaniedbań. Choć przepisy skupiają się głównie na przemocy fizycznej i psychicznej, nakładają na szkoły obowiązek tworzenia standardów ochrony małoletnich, w tym w zakresie korzystania z internetu.

Wymaganie od dziecka poniżej 13 lat założenia konta na WhatsApp może być uznane za naruszenie tych standardów, szczególnie jeśli prowadzi do presji społecznej lub naraża dziecko na cyberprzemoc (np. w grupach, gdzie uczniowie wysyłają obraźliwe treści). Dyrektor, który nie reaguje na takie praktyki, ryzykuje sankcje, a nauczyciel – postępowanie dyscyplinarne.

 Czy nauczyciel, tworząc grupę na WhatsApp, myśli o konsekwencjach? Czy wie, że dziecko, które nie dołączy, może być wyśmiewane przez rówieśników? A może to szkoła powinna zapewnić alternatywne, bezpieczne kanały komunikacji, zamiast polegać na komercyjnych aplikacjach?

Praktyczne konsekwencje: co grozi nauczycielowi i szkole?

Podsumujmy ryzyka:

Kary RODO: Szkoła, jako administrator danych, może zostać ukarana za niezgodne z prawem przetwarzanie danych uczniów. PUODO nie waha się nakładać kar na placówki oświatowe.

Postępowanie dyscyplinarne: Nauczyciel naraża się na sankcje z Karty Nauczyciela, od nagany po zwolnienie.

Skargi rodziców: Rodzice, świadomi swoich praw, mogą zgłosić sprawę do kuratorium, PUODO lub sądu, żądając odszkodowania za naruszenie prywatności dziecka.

Reputacja szkoły: W dobie mediów społecznościowych jedna skarga rodzica może wywołać lawinę krytyki, niszcząc wizerunek placówki.

Alternatywy: jak komunikować się legalnie i bezpiecznie?

Jeśli WhatsApp odpada, co pozostaje? Szkoły mogą korzystać z dedykowanych platform edukacyjnych, takich jak Librus, Vulcan czy Microsoft Teams, które spełniają wymogi RODO i nie mają ograniczeń wiekowych. Alternatywą są grupy e-mailowe lub komunikacja przez dziennik elektroniczny. Kluczowe jest uzyskanie zgody rodziców na każdy kanał komunikacji i zapewnienie, że nikt nie będzie wykluczony z powodu braku dostępu do technologii.

Dlaczego nauczyciele upierają się przy WhatsApp, skoro istnieją bezpieczniejsze narzędzia? Czy to lenistwo, brak wiedzy, czy może presja rodziców, którzy sami wolą „szybki czat”? Szkoła powinna być liderem w edukacji cyfrowej, a nie zakładnikiem komercyjnych aplikacji.

Nauczyciel na rozdrożu

Wymaganie od uczniów poniżej 13 lat założenia grupy na WhatsApp to prawnicza mina, na którą nauczyciel może nieświadomie nadepnąć. RODO, polityka Meta, Kodeks cywilny, Karta Nauczyciela i lex Kamilek jasno wskazują: takie działania są niezgodne z prawem i mogą mieć poważne konsekwencje. Nauczyciel, zamiast ułatwiać komunikację, naraża siebie, szkołę i uczniów na ryzyko – od kar finansowych po wykluczenie społeczne.

Jeśli jesteś rodzicem, pytaj szkołę o zgodność komunikacji z prawem. Jeśli jesteś nauczycielem, zainwestuj w bezpieczne narzędzia i edukuj się w zakresie RODO. A jeśli jesteś dyrektorem, wprowadź standardy ochrony danych, zanim problem wybuchnie. Prawo nie śpi, a w dobie cyfryzacji śpią tylko ci, którzy nie widzą nadchodzącej burzy.

22 kwietnia 2025 r.