Analiza regulacji w Polsce i na świecie

Istota snusu - między tradycją a kontrowersją

Snus, wywodzący się z nordyckiej kultury, to produkt tytoniowy stosowany doustnie, dostępny w formie sypkiej (lössnus) lub saszetek (portionssnus). Nikotyna, wchłaniana przez błonę śluzową jamy ustnej, zapewnia efekt porównywalny z paleniem papierosów, lecz bez dymu i spalania. W Szwecji, gdzie snus jest symbolem wręcz narodowej tożsamości, jego popularność przyczyniła się do obniżenia liczby palaczy do rekordowo niskiego poziomu 4,5% w 2024 r. Jednocześnie wysoka zawartość nikotyny – nawet 50–60 mg na porcję w porównaniu z 10–20 mg w papierosie – budzi obawy o uzależnienie i potencjalne ryzyko zdrowotne, w tym nowotwory jamy ustnej, trzustki czy choroby sercowo-naczyniowe.

Ramy prawne w Polsce - zakaz i szara strefa

W Polsce status prawny snusu jest klarowny, choć niepozbawiony subtelności. Zgodnie z art. 7 Ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. 2024 poz. 1162), produkcja, import i obrót tytoniem do stosowania doustnego, w tym snusem, są zakazane. Przepis ten stanowi implementację dyrektywy 2014/40/UE, która wprowadza analogiczny zakaz w większości państw Unii Europejskiej. Zakaz obejmuje zarówno snus tytoniowy w formie sypkiej, jak i porcjowanej, co wynika z unijnej definicji wyrobów tytoniowych do użytku doustnego.

Co istotne, posiadanie snusu na użytek osobisty nie jest expressis verbis karalne, co otwiera przestrzeń dla szarej strefy. Prywatne osoby mogą sprowadzać snus z zagranicy (np. ze Szwecji) na własne potrzeby, pod warunkiem że nie jest przeznaczony do odsprzedaży. Taki import podlega jednak kontroli celnej, a służby mogą kwestionować jego legalność, jeśli ilość produktu sugeruje zamiar handlowy. Naruszenie zakazu obrotu grozi sankcjami (art.12-13 ustawy),  przy czym sąd może zaostrzyć karę w przypadku recydywy lub znacznej skali naruszenia.

Równolegle na polskim rynku zyskały popularność beztytoniowe woreczki nikotynowe, zwane „white snus”. Nie podlegają one zakazowi wynikającemu z dyrektywy tytoniowej, gdyż nie zawierają tytoniu, a jedynie nikotynę syntetyczną lub wyizolowaną. Ich sprzedaż jest legalna, ale od maja 2025 r. obowiązuje nowelizacja ustawy antytytoniowej, która wprowadza zakaz sprzedaży takich produktów osobom poniżej 18. roku życia oraz ograniczenia w dystrybucji w placówkach oświatowych, obiektach sportowych i przez internet. Nowelizacja ta, przyjęta w odpowiedzi na rosnącą popularność woreczków wśród młodzieży, ma na celu ograniczenie dostępu do produktów nikotynowych, choć jej skuteczność zależy od egzekwowania prawa.

Regulacje międzynarodowe - zróżnicowanie podejść

Na arenie międzynarodowej status snusu odzwierciedla różnorodność kulturową i priorytety polityki zdrowotnej. Szwecja, jako jedyne państwo UE, wywalczyła w 1995 r. odstępstwo od unijnego zakazu sprzedaży doustnych wyrobów tytoniowych. Snus jest tam legalny, a jego konsumpcja obejmuje około 22% populacji. Szwedzki model opiera się na strategii redukcji szkód (harm reduction), co potwierdzają dane wskazujące na niski odsetek palaczy i związanych z tym chorób. Szwecja wprowadziła jednak zakaz eksportu snusu do innych krajów UE, co ogranicza jego dostępność na unijnym rynku.

W innych państwach UE, takich jak Niemcy, Francja czy Holandia, sprzedaż snusu tytoniowego jest zakazana, choć beztytoniowe woreczki nikotynowe zyskały popularność i są legalne, pod warunkiem spełnienia wymogów dotyczących oznakowania i składu. Wielka Brytania, po Brexicie, rozważa liberalizację przepisów, jednak tradycyjny snus pozostaje nielegalny. W Norwegii i Szwajcarii, niebędących członkami UE, snus jest legalny i szeroko stosowany, podobnie jak w Szwecji.

W Stanach Zjednoczonych snus podlega regulacjom Food and Drug Administration (FDA), która wymaga od producentów wykazania, że produkt jest mniej szkodliwy niż papierosy. W 2019 r. FDA przyznała snusowi status „produktu tytoniowego o zmodyfikowanym ryzyku” (modified risk tobacco product), co otworzyło drogę do jego promocji jako alternatywy dla palenia. W Australii i Nowej Zelandii snus jest zakazany, co wpisuje się w rygorystyczne podejście do wyrobów nikotynowych w tych krajach.

Zdrowie publiczne a prawo - dylematy regulacyjne

Sytuacja prawna snusu jest nierozerwalnie związana z debatą o zdrowiu publicznym. Zwolennicy snusu, szczególnie w Szwecji i Norwegii, wskazują na jego rolę w redukcji szkód, argumentując, że jako produkt bezdymny zmniejsza ryzyko raka płuc i innych chorób związanych z paleniem. Dane z tych krajów potwierdzają spadek zachorowalności na choroby odtytoniowe wśród użytkowników snusu w porównaniu z palaczami. Z drugiej strony, badania wskazują na ryzyko nowotworów jamy ustnej, trzustki oraz chorób sercowo-naczyniowych, a wysoka zawartość nikotyny sprzyja uzależnieniu, szczególnie wśród młodych osób.

W Polsce problemem jest rosnąca popularność woreczków nikotynowych wśród młodzieży, napędzana atrakcyjnym marketingiem, różnorodnością smaków i dyskretnym sposobem użycia. Brak dymu czyni je trudnymi do wykrycia, co budzi niepokój sanepidu i organizacji zdrowotnych. Nowelizacja ustawy z 2025 r. stanowi odpowiedź na te wyzwania, ale skuteczność nowych regulacji będzie zależeć od ścisłego nadzoru nad dystrybucją, zwłaszcza w internecie.

Perspektywy i wnioski

Regulacje dotyczące snusu w Polsce i na świecie odzwierciedlają napięcie między ochroną zdrowia publicznego a wolnością wyboru jednostki. W Polsce zakaz sprzedaży tytoniowego snusu, wynikający z unijnych dyrektyw, jest jednoznaczny, ale szara strefa importu na użytek własny oraz legalność beztytoniowych woreczków nikotynowych wskazują na luki w systemie prawnym. Nowelizacja ustawy antytytoniowej z 2025 r. to krok w stronę większej kontroli, lecz jej skuteczność wymaga dalszego monitoringu.

Na świecie Szwecja pozostaje wzorem udanego zastosowania snusu w strategii redukcji szkód, jednak inne kraje, w tym Polska, podchodzą do produktu z większą rezerwą, kierując się zasadą ostrożności. Kluczowe będzie znalezienie równowagi między ograniczeniem dostępu do produktów nikotynowych, szczególnie dla młodzieży, a zapewnieniem alternatyw dla palaczy, którzy nie mogą lub nie chcą rzucić nałogu. Dalsze badania nad długoterminowymi skutkami zdrowotnymi snusu oraz skuteczne egzekwowanie prawa będą fundamentem dla wypracowania spójnych i racjonalnych regulacji.

Źródła:

⧓ Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. 2024 poz. 1162).

⧓ Dyrektywa 2014/40/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 kwietnia 2014 r.

⧓ Informacje z portali: rynekzdrowia pl, onkokurier pl.

28 maja 2025 r.